Definicja
Środek trwały jest aktywem przedsiębiorstwa stanowiącym własność lub współwłasność podatnika, nabyty lub wytworzony we własnym zakresie, kompletny i zdatny do użytku w dniu przyjęcia do używania o przewidywanym okresie używania dłuższym niż 1 rok, wykorzystywany przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddany do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub leasingu, o wartości początkowej > 10.000 zł.
Dla przedsiębiorców problematycznym może być zagadnienie dotyczące ustalenia wartości początkowej środka trwałego, która stanowi podstawę odpisów amortyzacyjnych, obniżających podstawę opodatkowania, a w ślad za tym i sam podatek.
Wartość początkowa środka trwałego – jako podstawa odpisów amortyzacyjnych (kosztowych: podatkowych i bilansowych)
Za wartość początkową środka trwałego przyjmuje się cenę za jaką przedsiębiorca nabywa składnik majątku. Może być to zarówno cena zakupu jak i koszt wytworzenia środka trwałego, w zależności od tego czy jest on kupowany na rynku czy wytwarzany przez jednostkę gospodarczą samodzielnie (we własnym zakresie). Wartość początkowa obejmuje dodatkowo wszystkie koszty związane z przygotowaniem środka trwałego do użytku np. koszty transportu, instalacji czy adaptacji – przed przyjęciem do użytkowania. Zatem pojęcie nabycia środka trwałego jest pojęciem szerszym niż zakup.
Wartość początkowa środka trwałego, a prawo do odliczenia VAT
Do ustalenia prawidłowej wartości początkowej składników majątku trwałego przedsiębiorstwa konieczne jest określenie zasad (wysokości) odliczenia podatku VAT naliczonego, zawartego w cenie (fakturze) zakupu:
w przypadku gdy czynny podatnik VAT ma możliwość odliczenia całości kwoty VAT (gdy dany składnik majątku przedsiębiorstwa wykorzystywany jest wyłącznie do czynności opodatkowanych), wartością początkową środka trwałego będzie wartość netto z faktury zakupu (bez VAT). Sam VAT natomiast będzie podlegał w 100% odliczeniu na zasadach ogólnych. Do przykładów takiego składnika majątku możemy zaliczyć zakup samochodu ciężarowego, który zgodnie z definicją uznawany jest za pojazd o masie całkowitej przekraczającej 3,5t, lub np. pojazd specjalny. Samochodem ciężarowym – w znaczeniu podatkowym - będzie również pojazd silnikowy, potocznie uznany za osobowy (i wyglądający jak osobowy), ale który ma tylko 1 rząd siedzeń i posiada dodatkowe badanie techniczne przeprowadzone przez okręgową stację kontroli pojazdów, potwierdzone zaświadczeniem wydanym przez tę stację, oraz dowód rejestracyjny pojazdu zawierający odpowiednią adnotację (wpis) o spełnieniu tych wymagań (VAT-1). Innym przykładem może być komputer, mebel, lub maszyna budowlana.
możliwość odliczenia 50% VAT występuje – co do zasady - u czynnych podatników VAT przy zakupie samochodu osobowego i co za tym idzie – na wartość początkową składać się wtedy będzie wartość netto zakupu + 50% nieodliczonej części VAT z faktury zakupu (pozostała wartość VAT, czyli drugie 50% będzie podlegała odliczeniu na zasadach ogólnych).
W przypadku podatników zwolnionych z VAT (zarówno przedmiotowo i podmiotowo), którzy świadczą usługi lub dokonują odpłatnej dostawy towarów ze stawką zwolnioną, lub w ogóle bez podawania stawki i kwoty VAT, wartością początkową środka trwałego będzie wartość brutto z faktury zakupu, wraz z kosztami dodatkowymi (również w wartości brutto, bez odliczenia kwoty VAT).
Ostatnią grupę podatników stanowią podatnicy VAT czynni, świadczący – obok usług opodatkowanych VAT - dodatkowo usługi przedmiotowo zwolnione z VAT np.:
usługi doradcze – opodatkowane VAT oraz – jednocześnie - usługi ubezpieczeniowe czy finansowe – przedmiotowo zwolnione z VAT,
usługi medyczne – przedmiotowo zwolnione z VAT oraz – jednocześnie – usługi reklamowe lub wynajmu pomieszczeń gospodarczych po przekroczeniu obrotu 200 tys. zł w skali roku - utrata zwolnienia podmiotowego – które są opodatkowane VAT.
Wówczas – w zakresie odliczenia VAT i tym samym wpływu na wartość początkową środka trwałego - obowiązują te same zasady ogólne co powyżej wymienione w pkt 1) -3), tylko w zakresie zasad ogólnych prawo do odliczenia VAT przysługuje w proporcji, którą ustala się jako udział rocznego obrotu z tytułu czynności, w związku z którymi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego, w całkowitym obrocie uzyskanym z tytułu czynności, w związku z którymi podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego, oraz czynności, w związku z którymi podatnikowi nie przysługuje takie prawo.
Wyjątkiem są nabycia, które są ściśle i wyłącznie powiązane ze świadczeniem usług zwolnionych (tu nie przysługuje prawo do odliczenia VAT w ogóle) oraz takich, które są powiązane wyłącznie ze świadczeniem usług opodatkowanych (tu przysługuje – co do zasady – pełne prawo do odliczenia VAT). Wówczas zasady ustalania wartości początkowej środków trwałych będą obowiązywały – odpowiednio - jak w pkt 1) oraz 2)-3).
Nadmieniamy, że składniki majątku o wartości < 10.000 zł mogą być (chociaż z uwagi na wartość nie muszą) również uznane przez podatnika za środki trwałe oraz że te same zasady obowiązują także w przypadku wartości niematerialnych i prawnych, do których zaliczamy np. licencje na oprogramowanie. W przypadku składników majątku trwałego o wartości < 10.000 zł uznanych za środki trwałe, lub wartości niematerialne i prawne, jest możliwość zastosowania jednorazowego podatkowego odpisu amortyzacyjnego i to już w miesiącu przyjęcia do użytkowania (w przeciwieństwie do składników o wartości początkowej > 10.000 zł, których miesięczną amortyzację można rozpocząć dopiero od miesiąca następnego po przyjęciu do użytkowania).
Warto też wspomnieć, że podatnicy, w roku podatkowym, w którym rozpoczęli prowadzenie działalności gospodarczej oraz mali podatnicy, mogą dokonywać jednorazowo odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środków trwałych z wyłączeniem samochodów osobowych i nieruchomości (budynków i budowli), w roku podatkowym, w którym środki te zostały wprowadzone do ewidencji środków trwałych oraz z wyłączeniem wartości niematerialnych i prawnych - do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym równowartości kwoty 50.000 euro łącznej wartości tych odpisów amortyzacyjnych (według średniego kursu euro ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski na pierwszy dzień roboczy października roku poprzedzającego rok podatkowy, w którym wystąpiło zdarzenie, w zaokrągleniu do 1.000 zł).